TOLKİEN'İN DÜNYASI: ORTA DÜNYA

     Yüzüklerin Efendisi kitap serisinin filme dönüştürülmesi ile birçoğumuz Tolkien'in yarattığı ve kendinden sonraki birçok esere esin kaynağı olan muazzam Orta Dünya ile tanıştık. Ancak yine maalesef yine birçoğumuz bu dolu dolu evrenin tadını çıkarmak yerine sadece filmlerde geçen küçük kısmıyla kendimizi besledik.

     Bu da beni böyle bir içerik yapmaya itti. Bütün kitaplarını defalarca kez okumuş biri olarak bu evren ile ilgili bilinmesinin elzem olduğuna inandığım şeyleri bu içerikte paylaşacağım. Daha fazlasını isteyenler kitapları verdiğim sırayla okudukları takdirde bu doyuma tıpkı benim gibi sonuna kadar erişecektir.

     Şimdi gelelim herşeyin nasıl başladığına... Binlerce yıl önce Orta Dünya bizim aşina olduğumuz şekilde bir yer değildi. O zamanlar adı Beleriadt'tı.

Beleriand

     

     Size kısaca Beleriand'ı tanıtacağım. Hangi tarafta hangi kralların ikamet ettiği ve kötülüklerin nerelerde hüküm sürdüğü hakkında özet bir bilgi olarak elimizin altında bulunsun. Sonrası için bahsedeceğim savaşlarda ve vereceğim lokasyon isimlerinde birşeylerin kafanızda daha rahat şekillenmesine yardımcı olması açısından bu özet kısma ihtiyacımız var.

     Eru: Tek olan; Iluvatar derlerdi adına Arda'da(Dünya). Orta Dünya'nın Tanrısı.

     Ainur: Eru tarafından yaratılan ve "zihnimin evlatları" diye nitelendirdiği Kutsal Olanlar, Valar da denir Elfçede. 

VALAR'A(Ainur) DAİR

     Elfler Eru'nun ilk yarattıkları olan Ainur'a Valar derlerdi. Bizim dünyamızın dini mitolojisinde ki en yakın karşıtları Meleklerdir. 

     Valar Efendiler: Manwe, Ulmo, Orome, Mandos, Lorien, Tulkas ve Melkor

     Valar Kraliçeler: Varda, Yavana, Este, Vaire, Vana ve Nessa.

   

     Valar'dan size kısaca bahsedeceğim. Bu arada Valar çoğul ifade edilmiş halidir hepsini kapsayan bir ifadedir. Valar hakkında bu kısa bilgiler Arda'nın yaratılması, ilk doğan elfler ve insanlar, kötülüğün doğumu gibi konulara temel oluşturacak.

     Manwe ve Melkor kardeş idiler Iluvatar'ın(Eru) zihninde. Dünyaya gelen Ainur(Valar) içinde en kudretlisi Melkor idi. Ama Iluvatar'ın en sevdiği, en kıymetlisi Manwe idi. Iluvatar'ın arzularının ve amaçlarının en sadık hizmetkarı her zaman Manwe olmuştu.

     Manwe; gökyüzünün, rüzgarın ve bulutların efendisi olmuştu.

Manwe

     Ulmo; denizlerin efendisiydi. Eru Dünya'yı yarattığı zaman bütün Valar özellikle denizlere hayran kalmıştı. Ancak en çok Ulmo sevdi denizleri. Deniz onun için herşeydi ve eşi benzeri yoktu.

Eru Ulmo'ya "Şu eşsiz gökyüzüne ve bulutlara bak, bulutlardan düşen yağmur damlalarını dinle ve bu cezbedici yağmurlarla arkadaşın Manwe'ye daha da yaklaş" demişti. O günden sonra çok yakın oldu Ulmo ve Manwe.

Ulmo

    Orome; Valar'ın avcısıdır. Ormanların Efendisidir. Bütün Valar Orta Dünya'nın yaradılışının tamamlanmasının ardından çekildikten sonra bile o Orta Dünya'da bir süre daha kalmış ve Melkor'un yaratıklarını avlamıştır. Nahar isimli bir ata biner ve Valaroma isimli yüce bir boru taşırdı yanında.

Orome

     Mandos; ruhların efendisiydi. Aslında adı Namo'ydu. Ancak Valinor'un batı tarafına düşen Mandos'ta yaşadığ için oranın ismi ile bilinir olmuştu. Ölümün bekçisiydi. Illuvatar'ın iradesi dışında olup olacak herşeyi bilirdi. Vaların yargıcıydı. 

Mandos(Namo)

     Lorien; gerçek adı Irmo idi. Mandos ile kardeştiler. Lorien topraklarında yaşardı ve dünya üzerindeki en güzel yerlerdi buralar.

Lorien(Irmo)

     Tulkas; kuvvetçe en üstün olan ve özü cesaret olandı Tulkas. Güreşmeyi ve koşmayı severdi.

Tulkas

     Ve Melkor... En kudretli Valardı ve en kötü varlıktı. Bilinen bir diğer ismi Morgoth'tu. Valar arasında ki asıl ismi asla öğrenilemedi Orta Dünya halkları tarafından. Karanlık ve soğuk Arda üzerinde hükmettiği konulardı. Tüm Valar'ın kudretlerinden bir parçaya sahipti ve bu kibir ile Büyük Müziği bozmuştu. Illuvatar'ın çocuklarını (elfler ve insanlar) kıskanmıştı ve onlara hükmetmeye ve onların efendisi olmayı arzulamıştı içten içe.

Morgoth

     Evet, Valar hakkında bahsedilmesi gerekenler kısaca bunlardı. Eldar onları Aman'da gördükleri zaman bu şekilde tarif etmişti, gördüklerini. Valar'ın Iluvatar Çocuklarına karşı kendilerini sundukları bu biçimler hoş ve asil olsa da, esas güzelliklerinin ve taşıdıkları kudretin üzerine örtülmüş bir perdeden ibaret değildi bu görüntüleri...

MAIAR'A DAİR

     Dünya'nın varoluşundan evvel Valar'la birlikte, Valar'la aynı ırktan ancak onlardan daha aşağı mertebede başka ruhlar da can bulmuştu. Bunlar Maiar'dı. Valar'ın tebaası, hizmetkarları ve yardımcılarıydılar. Dini literatürle benzetme kurmak istersek, Valar'ı Tanrı'nın yarattığı meleklere, Maiar'ı da Dünya'ya yollanmış peygamberlere benzetebiliriz. Orta Dünya'da birçok Maiar insanlara görünmezdi bile. Biz Iluvatar Çocukları'nın aşina olduklarından bahsedicez. Bu aşina olduklarımızı da ağırlıklı olarak 5 Büyücü olarak bilinen Istari'ler oluşturacaklar

     Melian; isminin anlamı sevgili armağandır. Valar Hanım'ı Yavanna'nın akrabasıydı. Eşi ile birlikte Doriath'ı yönetirler(Bkz Beleriand Haritası). İlk doğan elflerden Kral Thingol onun eşidir. Luthien'in annesi ve LOTR üçlemesinden tanıdığımız Elrond'un anne tarafından atasıdır. Yetenekleri ve bilgeliği ile ün salmıştı. O şarkı söylemeye başladığı zaman Valar bile işlerini bırakıp onu dinlerdi.

Kral Thingol ve Melian

     Olorin; Maiar'ın en bilgesiydi. Istari ırkındandı. Elfler ona Mithrandir derdi, batı dillerinde ise Gandalf olarak bilinirdi.  Lorien'de yaşardı fakat yolu sıkça kendisine merhamet ve sabrı öğretmiş Nienna'nın evine düşerdi. Zamanla bütün Iluvatar Çocukları'nın dostu oldu. Onu dinleyenler sıyrılıp arınırlardı kederlerinden ve karanlığın yarattığı kuruntulardan.

Gandalf the White

     Curumo; Orta Dünya'ya gelen ilk büyücüdür(Istari). Valar Manwe tarafından Güç Yüzüklerinin varlıkları öğrenildikten sonra bir toplantı yapılmıştı. Bu toplantıda gücü Sauron'a denk sayılabilecek ancak yine de güçten yoksun ete ve kemiğe bürünmüş halde 5 temsilcinin Orta Dünya'ya gönderilmesi kararlaştırılmıştı. Bu 5'li Istarilerdi. Görevleri açıktı, yüzük hakkında ilimlerini arttırmak ve araştırma yapmak. Liderleri Curumo yani Sarumandı. Zamanla Tek Yüzük'e dair saplantısına kapılmış ve kötü tarafa geçmişti.

Saruman

    

      Aiwendil; Radagast olarak bilinir. O da zamanla Orta Dünya'da yozlaştı ve asıl görevini unutarak kendini orman canlılarına adadı. Ne iyi tarafta ne de kötü taraftadır.

      Alatar ve Pallando gönderilen diğer 2 Istariydi. Doğu topraklarına gönderilmişlerdi ve haklarında pek bilgiye rastlanmaz.

     Olorin(Gandalf) Istari arasında yozlaşmayan ve görevini yerine getirip sadık kalan tek Maiar olmuştur ve 3.Çağın sonunda Ölümsüz Topraklara yelken açmıştır.

    Sauron; Vala Aule'nin Maiar'ıydı. Hepimizin aşina olduğu kötülüklerin efendisi ve Kara Lord Sauron da bir Maia'dır. Sonrasından Melkor'un yanına geçerek onun en güvenilir hizmetkarı ve sağ kolu olmuştur.

Sauron

     Evet dostlarım. Bundan sonraki kısımda da Beleriand'da ki ilk İnsan ve Elf krallıklarından bahsedeceğim kısaca. Bunlardan bahsederken sıkça ilk paylaştığım Beleriand haritasından lokasyonlarla size bu kadim kara parçasını tanıtarak adım adım gideceğim. Ardından da aşina olduğumuz Yüzüklerin Efendisi üçlemesinde ki Orta Dünya'ya doğru ilerleyeceğiz.

İLK DOĞAN ELFLER

     Cuivienen gölünde yıldız ışıkları altında Arda'ya ilk adımlarını attı elfler. Elfler Arda'da vücut bulduktan sonra onları tesadüf eseri ilk gören Valar Orome'ydi. Yıldız ışıklarının altında doğmuşlardı ve Orome onlara "Eldar" ismini verdi.(Eldar yıldızların halkı manasına geliyor). Melkor'un müdahaleleri ile birlikte bir grup elf korkup doğuya doğru kaçtı ve onların akıbeti hakkında pek birşey bilinmez oldu.

     Bu uzun yürüyüşün gözünüzde şekillenmesi için Arda'nın tamamını tanımamız lazım. Anlatacağım hikayeler Arda'nın Beleriand kısmında geçecek olsa da Arda'nın büyük savaştan önce sulara gömülüp Iluvatar tarafından parçalanmadan önceki halini sizinle paylaşmam gerektiğini düşünüyorum. Sayfa düzenini mahvetmemek amaçlı küçük boyutlu halini paylaşacağım ancak buraya tıklayıp başka bir sayfada büyük halini açarsanız çok daha anlamlı gelecektir.

Büyük ARDA

Cuivienen

     Cuivienen gölü mavi ile çizdiğim alanın içinde küçük bir su damlası gibi kalmakta. Siz daha önce verdiğim bağlantıdan büyüterek bakabilirsiniz. Arda'nın neredeyse en doğusunda Elfler ilk adımını böylece atmış oluyor.   

     Konumuza dönersek, cesur davranıp Orome'yi takip eden Elfler batıya, Beleriand denen kutlu topraklara doğru uzun bir yürüyüşe başladı. Bu uzun yürüyüş boyunca zamanla 3 gruba ayrıldı elfler. Bu gruplarda ki elflerin büyük çoğunluğu denizi geçip Valar ile birlikte yaşamak için Valinor'a davet edildi ve çoğu daveti kabul etti. Uzun çağlar boyunca Melkor tehdidinden uzakta Valar ile birlikte Valinorda yaşadılar. Ancak sonra Beleriand'a dönmek isteyenler oldu ve burada kendi krallıklarını kurmaya başladılar.

•      En önde yürüyen grup Elflerin en yüce efendisi Ingwe liderliğinde Vanyar Elfleriydi.
•      İkinci grup ise Finwe'nin önderlik ettiği Noldor Elfleriydi.
•      Üçüncü grup Elwe Singolo ve Olwe önderliğinde Teleri Elfleriydi.

 Noldor Elflerinin soyundan bahsetmem lazım burada. İlk doğan elflerden olan Noldor'un yüce kralı Finwe'ydi. Onun 3 oğlu vardı. Feanor, Fingolfin, Finarfin

   
     Şimdi sizlere en batıda ki topraklar olan Valinor'dan tekrar Orta Dünya ve Beleriand'a dönerek krallıklar kuran elf hanedanlıklarından kısaca bahsedeceğim.

HİTHLUM

Hithlum

     Ered Wethrin sıra dağları ile Beleriand'tan adeta ayrılır. Sahip olduğu coğrafyadan dolayı sislerle kaplandığı çok fazla zaman olur. O yüzden "Sis Gölgesi" anlamında Hithlum ismi verilmiştir. Ered Wethrin(Gölge Dağlar) Hithlum için doğal bir savunma oluşturuyordu. Mithrim ve Dor-lomin Hithlum sınırları içinde ki 2 alt bölgedir. Noldor Elflerinin yüce kralları Fingolfin tarafından yönetildi

• Mithrim: Hithlum'un en yoğun nüfuslu bölgesi. Fingolfin burada ikamet etti. Noldor elflerinin yerleştiği ilk bölgedir.
• Dorlomin: Fingolfin'in oğlu Fingon babasının öldürülmesinden önce uzun yıllar bu bölgeyi yönetti. Daha sonra elflerle en yakın olan insanların yüce soyu Hador Soyu'na verildi.

NARGOTHROND

     Felagund Finrod tarafından kurulmuştur. Büyük yeraltı kalesi manasına gelir. Haritada işaretli dağların altındadır yeri. Finrod, Finwe oğlu Finarfin'in oğludur. İlk doğan elflerden olan Yüce Noldor Kralı Finwe'nin torunudur yani.

   

GONDOLİN

     Gondolin... Elflerin saklı şehiri. Morgoth'un öfkesi ve yıkımından yüzlerce yıl boyunca gizlenmiş ve ihtişamlı bir krallık haline gelebilmiştir. Ta ki ihanete uğranıp yeri Morgoth'a söylenene kadar...

     Gondolin'in kralı Fingolfin'in oğlu Kral Turgon'dur. Gücün Komutanı diye anılır. Şehir iç içe geçmiş 7 kapıdan oluşurdu. Haritada bile farkedilmesi bir hayli zordur.

DORİATH

     Teleri elflerinin lideri Elwe Singolo tarafından, daha çok bilinen ismi ile Kral Thingol tarafından kurulmuştur. Doriath halkına daha sonraları Sindar Elfleri denmiştir. 

     "Korunan Ülke" de denir. Çünkü Kral Thingol'ün eşi bir Maiar olan Kraliçe Melian'dır ve Melian Kuşağı denen koruyucu bir kalkanla Doriath Ormanını içine alan bir koruyucu kalkanla burayı çevrelemiştir. Kral Thingol'ün rızası olmadan kimse bu kuşaktan içeri giremezdi. Birçok önemli olaylar burada geçmiştir.

     İlk etapta bilinmesi gereken elf krallıklar ve kişiler hemen hemen bunlar. Şimdi Melkor'un 2 önemli krallığından bahsedeceğim.

UTUMNO

     Arda'nın en doğusunda Melkor'un yerleştiği ilk ve oluşturduğu ilk kalesidir. Udun olarak da bilinir. Hatta Yüzüklerin Efendisi üçlemesinin ilk filminde Gandalf kendisi gibi Maiar ırkından olan ancak Melkor tarafından kötülüğe çekilen Balrog'ların bir tanesi ile Moria Madenlerinde karşılaştığında çağlar boyunca kullanılmayan "Udun'un Alevi" sıfatı ile ona seslenmişti. 

     Lokasyon olarak Elflerin ilk doğduğu yer olan Cuivienen gölüne çok yakın olduğunu farketmişsinizdir. Melkor Valar'dan önce davranarak burada doğan ilk eflerin bir kısmını yoldan çıkardı ve onları kalesi Utumno'nun kuytularında orclara dönüştürdü.

    Valar Melkor'un bu yaptığı hainliği öğrendiği zaman Manwe etrafında bir araya geldi ve Utumno'yu büyük bir savaş sonunda yıkıp Melkor'u zincirledi ve tutsak etti. Sadece bir süreliğine... Ta ki en güvendiği hizmetkarı Sauron ve devasa örümcek Ungoliant onu gizlice Valinor'dan kaçırıp özgür bırakana dek.

     Ancak Valar Utumno'nun yeraltı zindanlarının hepsini yokedemedi. O kadar büyük ve karmaşıktı ki.. Melkor serbest kaldıktan sonra Utumno'ya geri dönmedi. Orada ki karanlık varlığını uzun süre korudu.

ANGBAND

     

     Melkor'un tek kalesi Utumno değildi. Beleriand'ın kuzeyinde "Demir Zindan" denilen büyük bir yeraltı sığınağı ve cephanelik daha oluşturmuştu. Melkor'un Valar tarafından esir tutulduğu 4 ışıkçağı boyunca Sauron ve hizmetkarları Angband'ı yönetmiş ve Beleriand'a saldırılarına devam etmiştir. 

     Melkor tutsaklıktan kurtulduktan sonra Angband'da çeşitli kötü yaratıklar ve özellikle ejderhalar üretmiştir. Güçlendiği zamanlarda, sur görevi görmesi amaçlı volkanik dağlar yaratarak Angband'ı ele geçirilmesi imkansız bir kale haline getirmiştir. 

     Evet buraya kadar okuyup incelediyseniz gerçekten Orta Dünya evreni hakkında birşeyleri merak ediyorsunuz demektir. Tabi ki bahsettiğimiz şeyler bizim sinemada gördüğümüz Yüzüklerin Efendisi ve Hobbit üçlemelerinden binlerce yıl önce yaşanmış kadim öyküler. 

     Peki bu Beleriand'a ne oldu ? Valinor neden ulaşılmaz bir toprak parçası ? Melkor ve Arda'ya adımını atmış Valar nerede ? Bu yüce elf krallarının kaderleri nasıl şekillendi ve artık neden isimleri bile geçmiyor artık ? 2 kelime ile özetleyeceksem eğer şu oldu: "Öfke Savaşı"

   
     Öfke Savaşı Beleriand'da çağlar boyu yaşanan savaşlar arasında en hiddetlisi ve açıkcası kıyametin ta kendisidir. Bu savaş o kadar geniş çaplıdır ve o kadar büyük kahramanlık hikayelerinden ve trajedilerden oluşur ki burada kısaca bahsedip harcayamacağım birşey.

     Sadece şunu söyleyebilirim ki bu savaşın sonunda "Büyük Arda"mızdan geriye sadece şu an Orta Dünya olarak bildiğimiz küçük kara parçası kaldı. Savaşın hiddeti o kadar büyüktü ki Bütün Beleriand sular altına gömüldü. Arda tarihi boyunca kimsenin hatırlamak istemeyeceği ve eşine bir daha rastlanmayacak kadar büyük bir muharebeydi. Yüzlerce ejderha, balrog, kartallar,Valar ve Melkor'un bizzat kendisi ile hizmetkarlarının içinde bulunduğu bir savaş...

     Bu bahsettiklerim bu engin evrene küçük bir giriş ve ön bilgi tadında böylece kalsın. Size okumanız gereken kitapları tek tek aşağıda vereceğim. Sırasıyla vereceğim ve bu sırayla okursanız gerçekten muazzam bir evrene adımınızı atmış olacaksınız. Bu blog ile buna sebep olursam şahsi amacıma ulaşmış hissedeceğim en azından.

     Okuma sırası: Silmarillion > Bitmemiş Öyküler > Hurin'in Çocukları > Hobbit > Yüzüklerin Efendisi(1-2-3) > Güç Yüzüklerine Dair